26 нчы апрельдә бөек шагыйребез 

Г.ТУКАЙНЫҢ ТУУЫНА 125 ел була

Г.Тукайныћ балачагы турында џђммђбез укып белђбез. Ђ ул шул ятимлектђн ничек итеп Бөек Тукай булган – монысына ќентеклђп љйрђнњлђр аша ирешђбез. Аныћ иќатын љйрђнгђндђ, Тукайныћ сђеррђк тоелган  сыйфатларына тукталыйк ђле. Аћа пљхтђлек ќитенкерђмђгђн, дилђр, љс-башына, киемнђренђ карата битарафлык књзђтелгђн, дип язалар истђлеклђрдђ. Бу якларын без берничек тђ гаепли алмыйбыз. Чљнки ул тормышта ничек булган, њзен шулай тоткан. Ђ кеме булган соћ аћа кићђш бирњче, аны љйрђтњче. "Улым, болай киенмђ, ќыйнаксыз булма!” – дип љйрђтеп торучы якын кешелђрсез њскђн њксез бала бит ул. Ђ менђ њсеп егетлек яшенђ ќиткђч, ул бу халђтен њзе дђ аћлый. Њзенећ љс-башы кызлар књзе тљшђрлек булмаганлыгын њз эчендђ калдыра. Ђ реаль ситуациялђрдђ калганда, кызлар белђн  аралашудан читлђшђ. Чљнки кызларныћ њткен карашы аныћ халђтенђ бик дљрес бђя биргђнлеген Тукай яхшы аћлаган. Бу бит кызлардан качу тњгел, ђ њзенећ алар алдында тиешле дђрђќђдђ киенђ алмаганлыгыннан кыенсыну халђте. Ђгђр Г.Тукайныћ љс-башы да дусты Ф.Ђмирханныкы кебек булса, ђлбђттђ, ул да кызлардан качмас иде. И бу ятимлек! Ятим Тукай њз йорты булмаганга да љйлђнњдђн баш тарта. Аны туганнары Зђйтњнђдђн башка икенче бер кызга да димлђп карый. Тик Г.Тукай њзенећ проблемалары аркасында башка берђњгђ авырлык китерергђ телђмђгђн. Ул ифрат дђрђќђдђ намуслы џђм югары ђхлаклы егет булган. Бер књзенђ ак тљшкђч, чљнки бер им-томчы ђби белер-белмђс аныћ књзенђ шикђр комы сала. Шуннан соћ ул шул књзенђ, ак тапка књрсђтеп, ђ менђ бу "проклятая печатьне”  кая куясыћ дип, хђтта якын бер дустына њз халђтенећ ни дђрђќђдђ аяныч булуын сиздерђ.

Г.Тукайныћ кунакханәдә торганлыгын без белђбез. Лђкин ул анда ничек яшђгђн, монысыннан књплђребез аз хђбђрдардыр. Ђ мин, истђлек язмаларын укып, шулкадђр  тетрђндем. Чљнки ул џђрчак ќђфаланган. Яз, кљз, кыш айларында кунакханәләр начар ќылытылган. Ул џђрвакыт салкыннан интеккђн: тућган, љшегђн. Ђле монысы гына ќитмђгђн: тљннђр буе тычкан, књселђр йљгерешеп йљреп, аныћ бљтен тынычлыгын бозган. Ул алардан ќирђнгђн дђ, курыккан да. Менђ бу хђллђр ђкрен-ђкрен, тамчы тама-тама ташны тишкђн кебек, анда туберкулёз авыруы барлыкка килњгђ сђбђпче булганнар. Кунакханәдә, њзе юмарт кеше буларак, ул бер ђйберен дђ ќыеп куймаган, ишеген биклђмђгђн. Шућа, кемгђ нђрсђ кирђк, кергђннђр дђ Тукай  бњлмђсеннђн алганнар. Ул вакыт-вакыт илџам килгђндђ калђм, карандаш эзлђп, кыйммђтле минутларын ђрђм иткђн. Ђ шигырьлђрен бер утыруда яза торган булган. Шигырь язганда бњленсђ, яћадан инде ул аны дђвам итђ алмаган.

Тагын бер гадђте – ул врачларга да, даруларга да бик ышанып бетмђгђн. Врачлар ярдђменнђн баш тартып, даруларны эчмђс бер халђттђ яшђгђндђ, дђвалану љчен кирђк булган ић мљџим вакытларын њткђреп ќибђргђн ул. Тик хђле чынлап та начарлана башлагач кына, врачлар ярдђменнђн дђ баш тартмыйча, аспиринны да тљгђл вакытында гына эчђ башлаган.

Ђ инде исђн калырына љметлђнгђн кљннђрендђ: "Мин ђле терелим генђ, минем язасы ђйберлђрем књп ђле,” – дип ђйтђ торган булган. Ђмма аяусыз чир аныћ  гомерен иртђ чиклђячђгенђ тљшенгђч, тын гына њлем сђгатен кљткђн. "Мин њлемнђн курыкмыйм”, – дисђ дђ, аныћ њлђсе килмђгђн. Ул яшђргђ тырышкан. Лђкин яшђргђ тырышып карау гына инде аныћ гомерен саклап кала алмаган. Язмыш Г.Тукайга кыска гомер китерсђ дђ, аныћ иќатын мђћгелек иткђн. Нинди генђ тема алсаћ да, Г.Тукай иќатыннан шул темага шигъри юллар табып була.

Менђ безнећ кљннђрдђ дђ чиле-пешле шигырьлђр, ђсђрлђр чыга тора, басыла, таратыла тора. Г.Тукай яшђгђн чорда да шул ук хђл књзђтелгђн икђн. Г.Тукайныћ шундый авторларга карата њзенећ "Мљтђшагыйрьгђ”, ягьни "Шигырь язып маташучыга" дигђн шигырендђ, бик дљрес џђм урынлы тђнкыйть сњзлђрен укыгач, њзем дђ таћ калдым. Тормышта кайда, ничек тљртелеп калсаћ да, Тукай иќатына гына мљрђќђгать ит икђн. Аныћ иќатында џђр сорауга ќавап бар.

Г.Тукайга еш кына тљрле мђќлеслђрдђ дђ утырырга туры килгђн. Эчђргђ дђ тђкъдим итњчелђр очрап торган. Лђкин аћа тотнаклылык хас булган. Беркайчан да чикне узмаган. Менђ бу сыйфаты да безне сокландыра.

Элек мђдрђсђлђрдђ љч тел бергђ укытылган. Тљрек, гарђп џђм татар телләре. Шућа књрђсећ, шагыйрь иќаты авыр аћлаешлы сњзлђр белђн чуарланган. Бу њзенчђлек аныћ аеруча башлангыч чор иќатына хас.

Уральскида яшђгђндђ ул књбрђк, њзе телђп, мђдрђсђдђ торырга китђ торган була. Чљнки аћа, бер яктан, књмђк тормышта яшђњ кызык тоелса, икенче яктан, ул монда њз дђрђќђсен белергђ, тоярга љйрђнгђн. Чљнки ул мђдрђсђ биргђн белемнђрне шулкадђр тиз њзлђштергђн, яшьтђшлђрен њтеп китђ башлагач, мљгаллимнђре аны башка артта калучы шђкертлђргђ остаз итеп  куя торган булганнар. Ђ бу исђ кечкенђ Тукайда зур горурлык хисе уяткан, бу сыйфат хђтта аћарда ятимлек мескенлеген дђ оныттырган.

Г.Тукай иќаты совет елларында аерым љзеклђрен тљшереп калдырылып љйрђнелде. Чљнки идеология шућа этђрде. Ђ хђзер Г.Тукай иќаты бљтен барлыгы, нечкђлеклђре белђн ќентеклђп љйрђнњне кљтђ. Менђ шул њзенчђлекне онытмасак иде. Чљнки динне дђ белгђн Тукайны динсез булган дип ђйтђ алмыйбыз.Ул бары дин љлкђсендђге наданлыкны гына кабул итђ алмаган.Аныћ бљтен њзенчђлеге шунда.

Г.Тукай иќаты џич туктамас чишмђ суы кебек џђр чорга, џђр кешегђ агыла да агыла. Яћадан-яћа идеялђр белђн буыннан-буынга тоташучы бер чыганак ул. Аны сакларга џђм якларга гына кирђк. Бездђн фђкать шул сорала: Тукайны,  татар телен белњче буыннар челтђре љзелмђсен иде!

Ф.Н.Шђрипова,

Яр Чаллы шәһәре.