ЯШЂГЂН САЕН ЯШИСЕ КИЛЂ

...Бу дљньяда юкка яшђлмђгђн

Нидер кала ќирдђ бездђн дђ?

Тљмђн љлкђсендђ яшђњче миллђттђшлђребезнећ яраткан "Яћарыш” газетасы битлђрендђ ел саен 15 декабрьдђ књренекле ќђмђгать эшлеклесе, мђгърифђтче, педагог, бљтен гомерен халыкка, хезмђткђ багышлаган Азат Гыйззђт улы Сђгыйтовны искђ алу, аныћ эшчђнлегенђ бђя бирњ турында язмалар бастырыла килђ. Алай булмыйча мљмкин дђ тњгел, чљнки ныклы кыйбласы, милли йљзе, ватанчыл рухы булган "Яћарыш”ныћ нигез ташын салып калдыручы Азат Сђгыйтовны халкыбыз ХХ гасыр иќтимагый–мђдђни тормышы тарихында милли яћарышка ќитди йогынты ясаган џђм халкыбызныћ милли кыйбласын билгелђњдђ зур роль уйнаган шђхес буларак таный. Узган 2011 елныћ декабрендђ газетаныћ баш мљхђррире Алсу Сђгыйтова ќитђкчелегендђ оештырылган "Ђдђби Тљмђн” утырышында чыгыш ясаучылар аныћ тарихыбызны, туган телебезне, мђдђният–ђдђбиятыбызны пропагандалауда, башка халыкларга да мђгърифђтле татар миллђте барлыгын белгертергђ тырышып никадђр књркђм, саллы чаралар њткђрђ килњен азсызыклап сљйлђделђр. Бу язмада аныћ бљтен иќтимагый эшчђнлегенђ бђя бирњне максат итеп куймыйча, тик мин нђрсђне ђйтђсем килђ: без – аныћ туган халкы – вакытында бу хезмђтлђргђ бђя бирђ белдекме? Бергђлђп кулга-кул тотынып эшлђдекме? Кешенећ чын кадерен, кем булганын књп вакыт њлгђч кенђ белђлђр. Ђ бит књпчелек мђдђни–иќтимагый тормышыбыз књгендђ сњнмђс утлар калдырып киткђн Азат Гыйззђт улыныћ олпат зат булганлыгын аны югалткач кына тљшенделђр.

Минемчђ, кемне генђ булмасын, кешенећ намуслы хезмђтенђ њз вакытында игътибар итеп, аны билгелђп њтњ, кадер-хљрмђт књрсђтњ, кешенећ ић нечкђ књћел кылларын чиертеп уза, кешене рухландырып ќибђрђ. Ђлеге утырышта минем юбилей хљрмђтенђ иќатташ дусларымныћ, књренекле ќђмђгать эшлеклелђре, галимнђр, шагыйрьлђр џђм туганнарымныћ чын књћелдђн котлау, тђбриклђњ чыгышларын тыћлап, ќылы хислђр кичереп, тђэсирлђнеп, дулкынланып утырдым мин. Миллђттђшлђремнећ ќанга якын, эчкерсез ягымлы, кайнар хисле чыгышларын тыћлау рђхђт тђ, шул ук вакытта ямансу да булды.

Тљбђгебезнећ мђгърифђт-мђдђни, иќтимагый-сђяси тормышында миллђт язмышын кайгыртып, татарныћ рухын барлау, њстерњ юлында фидакарьлђрчђ эшлђњче тљпле уйлы, зирђк акыллы шђхеслђрнећ књћел сафлыгы алып килгђн бу кадђр кадер-хљрмђте, кешекле ќылылыгы гомер буена кадерле истђлек булып књћелемдђ сакланыр, алар њзлђре горурланып сљйлђрлек, горурланып язарлык шђхеслђр.

Менђ ђле генђ Тљмђн љлкђсе Думасы, Хљкњмђте гамђлгђ керткђн В.И.Муравленко исемендђге премиялђр лауреаты Дипломы џђм шул ук исемдђге Билге белђн бњлђклђнгђн Тљмђн дђњлђт университеты профессоры Хђнисђ Чђњдђт кызы Алишина. Ул булмаса, никадђр ярлы булыр идек без. Ђмма язмышка мећ рђхмђт, безнећ Алишинабыз бар. Шућа књрђ андый галимнђрне халкыбызныћ милли горурлыгы дип йљртергђ кирђк.

Хђнисђ Алишина Россиянећ књп миллђтле алдынгы вђкиллђре, галимнђре арасында хаклы рђвештђ књренекле урын алып тора. Бу урын аћа ќићел генђ бирелмђгђн, бу урынны ул тырыш, игелекле хезмђте белђн яулады. Туган халкыныћ гореф-гадђт, йолаларын, традициялђрен саклауда, торгызуда гражданлык бурычын тирђн аћлап эш итњче, региональ тюркологиядђ, теллђр бђйлђнешендђ югары квалификацияле белгечне Мђскђњ, Казан, Тљмђн өлкә Думасы, Хљкњмђте аерып алып, олылап, зурлап таный. Узган 2011 елда (1 ел эчендђ) Татарстан хљкњмђте аны ике медаль белђн бњлђклђде. Казанныћ мећъеллыгына багышланган џђм "Татар халкы алдындагы казанышлары љчен” дигђн медальлђргђ ия булды ул. Бергђ эшлђгђн  иптђшлђре дђ, аныћ эчкерсез ярдђменнђн игелек књргђн яшь галимђлђр дђ аныћ фђн љлкђсендђге иќат эшенђ бик сизгер, зур ќаваплылык тоеп, аларныћ њсњен даими кайгыртып торучы талђпчђн галим икђнен зурлап таный. Соћгы 10 елда гына филология фђненђ ђнђ никадђр фән белгечләре (кандидатлар) алып килде ул. Мин аның тагын бер сыйфатына - њзе дђрђќђле, югары исемнђр йљртсђ дђ, янђшђдђге гади хезмђт, кешелђренђ ихтирамлы, сизгер, игътибарлы булуына сокланам, ихтыяр кљче, акыл џђм йљрђк ќылысы  сизелеп тора аныћ. Хђнисђ Чђњдђт кызыннан алган игелекле ярдђм мића да њзенчђлекле њз стилемне табып, халкыбызныћ тарихын, гореф–гадђт, йолаларын, фольклорын љйрђнњгђ юл ачты. Аныћ гадел, намуслы, ярдђмчел, яхшы књћелле, туры сњзле булуы аралашкан џђрбер кешедђ ић ќылы хислђр, тойгылар гына калдыра. Яћа идеялђр, яћа планнар белђн рухланып, халкыбызныћ  фидакарь затларын књтђрњдђ, аларны танытуда ќан атып йљрњче галимђ Хђнисђ Алишина кић ќђмђгатьчелектђ зур авторитет казанган шђхес.

Зыятдин Хђялетдин улы Низамов биографиясенђ књз ташласаћ, тамырларында тыйнак, хезмђтчел нђселнећ асылын яхшы књреп була. Бу талантлы шђхеснећ књпкырлы, бай эшчђнлеге нђрсђсе белђн сокландыра мине? Тынгысыз зат бик актив, бик љлгер. Њзенећ никадђр ќаваплы эшлђре булуга карамастан, ќђмђгать эшлђре белђн њрелдереп соћгы 10-15 ел эчендђ алты китап язып љлгерде. Аныћ тормышы иќатыннан, халкыбыз кичергђн зур вакыйгалардан  аерылгысыз. Ул чорыбызныћ барлык мђсьђлђлђре белђн кызыксына, барлык вакыйгаларныћ њзђгендђ бара, иќатыныћ яћадан-яћа яклары ачыла. Бер генђ мисал: Советлар Союзы џђм Монголия Республикасы герое армия генералы И.И.Федюнин, Россия Герое В.И.Шарпатов, Дан ордены кавалеры Х.Х.Якин, Россия Герое Р.Абдуллин исемендђге Дипломнар булдыруы шул турыда сљйли тњгелме? Бу эшлђре аныћ кеше буларак та кемлеген ача. Аныћ кешелек кыйбласы џђрвакыт бер максатка – миллђтнећ яшь буынын аек акыллы, физик сђламђт, рухи камил, ђхлакый пакъ џђм эшчђн итеп тђрбиялђњгђ юнђлгђн. Бњген ул ару-талуны белмичђ иќат итђ, эшли. Хљкњмђтебез аныћ эшчђнлеген зур бђяли. Аћа бирелгђн бњлђклђрне санап бетерерлек тњгел, 2011 елда Тљмђн љлкђсе Думасы, Хљкњмђте В.И.Муравленко исемендђге премиялђр лауреаты Дипломы џђм шул исемдђге Билге белђн бњлђклђде. Гади, тыйнак, искиткеч кешелекле бљтендљнья чемпионы, спорт мастеры, Почетлы радист Зыятдин Низамов халкыбызныћ горурлыгы.

"Ђдђби Тљмђн” иќат тњгђрђгендђ џђрвакыт њзлђренећ эшлекле, эчтђлекле фикерлђре белђн чыгыш ясаучы Заџит Акбњлђков, Сђгыйть Сђгыйтов, Гљлнур Хђйруллина туган тљбђгебездђ татар мђдђниятен, ђдђбиятын тирђн аћлаган књренекле шђхеслђр.

Сђгыйть Дилмљхђммђт улы Сђгыйтов турында сљйлђгђндђ ић ђњвђл аныћ чамадан тыш тыйнаклыгы турында ђйтђсем килђ. Язганда да тыйнак ул. Њзенећ шигырьлђрендђ баш ђйлђнгеч вакыйгалар уйлап чыгармый, ђ гади тормыштагы књренеш-вакыйгаларга бђя генђ бирђ, аларныћ мђгънђсен ача. Аныћ шигырьлђре туган тљбђгебезнећ бай тарихын, шул ќирлектђ тупланган џђм буыннан-буынга књчеп килгђн рухи мирасны, себер ќирендђге џђр тљбђкнећ њзенђ генђ хас йљзен, рухи–ђхлакый  традициялђрен чагылдырган ђсђрлђр – ђйтелђсе фикернећ туры бђреп ђйтелње, ихласлыгы аркасында тормышчан џђм актуаль яћгыраш таба.

Шигъриятнећ барлык бизђклђрен, џђммђ нечкђлеклђрен сиземлђп язучы Гљлнур Хђйруллина Татарстан таныган шагыйрьлђрнећ берсе. Аныћ шактый шигырьлђре реаль кичерешлђргђ нигезлђнеп язылган. Ђсђрнећ геройлары, авторныћ темасы њзенеке булып, њз шатлыгы, њз кайгысы булып ђверелгђндђ генђ шигърият тђэсир итњ кљченђ ия була ала. Ђнђ шундый шигырьлђр яза алуы белђн ул башка тљбђк шагыйрьлђреннђн аерыла да.

Ђ ритм-рифмада њзенчђлекле алым белђн язучы - Заџит Акбњлђков - беркемне дђ кабатламый, њз юлы, њз тавышы булган шагыйрь. Аерым шђхеслђргђ, вакыйгаларга багышлап телђктђшлек белђн язылган шигырьлђре - кешенећ катлаулы эчке дљньясын чагылдырган лирик ђсђрлђр, кеше рухиятен, эчке дљньяны њтемле итеп бирњ сђлђтенђ ия шигырьлђр, мондый шигырьлђрендђ шагыйрь чорныћ, яшђешнећ мђгънђсен билгелђргђ, аћа њз мљнђсђбђтен ачыкларга омтыла.

Миннђн "Яћарыш”ны яратып укучы авылдашларым: "Кем ул Нђркђс Нђбиуллина? Кем ул Динара Хђбибуллина?” - дип еш кына сорыйлар. Дљрестђн дђ, нђрсђ белђ халкым Нђркђс, Динара турында?

Миллђтебезнећ гореф-гадђтлђрен, динне торгызу, яшьлђрне буыннан-буынга књчеп килгђн яхшы гадђтлђрдђ тђрбиялђњне, олыны - олы, кечене - кече итеп хљрмђтлђњне, халкыбызга чит-ят гадђтлђрдђн арынуны њзђккђ куеп язган мђкалђлђре "Яћарыш” чыга башлау белђн газета битлђрендђ урын ала килђ. Тљбђктђ яшђњче халык тормышы турында яза фидакарь затлар. Лђкин без аларга битараф, аларныћ њзлђре турында "Яћарыш”ка язып халык алдына чыгарып бастырганыбыз юк ђле, юкса алар љлкђбезнећ ић югары мактауларына лаек шђхеслђр. Бу юлы сњзем Нђркђс Мђкъсњд кызы турында. Ул халык мђгарифе љлкђсендђге књпьеллык хезмђте љчен орденнар, медальлђр белђн бњлђклђнђ килгђн Тљмђн љлкђсенећ мактаулы мђгърифђтчесе, халык укытучысы Кайнђт Якубованыћ кызы. Кайнђт Якубова мђгърифђткђ багышланган данлыклы хезмђт юлын 1919 елда Тљмђн районы Акъяр авылы башлангыч мђктђбендђ башлап ќибђрђ, ђ Нђркђс ђнисенећ дђвамчысы – Тњбђн Тђњде районы мђктђплђрендђ бљтен гомерен мђгарифкђ - халкыбызны тђрбиялђњгђ багышлаган шђхес. Максатым биография язу тњгел, шуны азсызыклап ђйтђсем килђ, ул бњгенге кљндђ дђ бер телђк, бер омтылыш белђн яши – миллђткђ, халыкка хезмђт итњ, аны агарту, мђгърифђтле итњ, мђдђниятен, газиз туган теленђ мђхђббђт уятуда љлеш кертњ.

Гомерем буе мин хезмђт сљюче, эшен џљнђри осталык белђн башкаручы кешелђрне хљрмђт итеп яшђдем. Андый шђхеслђр мђктђптђ эшлђгђн елларымда да булды,  ђ бњгенге кљндђ књркђм холыклы, игелекле, кешелекле эшенђ иќади бирелгђн шђхеслђр белђн аралашып яшим мин. Андыйларныћ берсе Тљмђн љлкђ китапханђсендђ эшлђњче Гљлнур Нияз кызы Ђхмђтова. Ул њз эшенећ остасы, профессионалы. Љлкђ китапханђсенђ кайчан гына барып кермђ, кљлђч йљзлђре яктыртып, елмаеп каршы алыр, зурлап љскђ алып менеп китђр. Књренеп тора: ул њз эшен яратып, тырышып, ќиренђ ќиткереп эшлђњче шђхес, эш урынында њзен зыялы, итагатьле, ђдђпле тота, аћарда эрелђнњ, њзен зур итеп кую юк. Аныћ яныннан кешелђр љзелми. Студентмы ул, олы яшьтђге кешеме – џђркайсына нинди китап сайларга, укырга, ђдђбияттагы яћалыкларны књрсђтеп, кићђшлђр бирђ, аларныћ белеменђ, зђвыгына, дђрђќђсенђ карап китаплар сайлый, тђкъдим итђ. Аныћ белђн аралашу ќићел, књћелдђ ућай тойгылар калдыра. Гљлнур Ђхмђтованы анда эшлђњче иптђшлђре дђ хљрмђт итђлђр, моны алар белђн аралашканда књреп була.

Хђмзђ Колчак улы Биктимиров эштђ фидакарьлек белђн аерылып торучы ќитђкчелђрнећ берсе. Шыкча хакимият башлыгы булып тору чорында да ул халык тормышын яхшырту љчен шактый гына эшлђр башкарды.

Кайда гына эшлђмђсен, ул эшен ќиренђ ќиткереп башкаручы шђхес. Љлкђ ќитђкчелђре кешелекнећ ић књркђм, ић матур сыйфатларына ия Хђмзђ Колчак улына ќитђкчелек эшен белеп тапшыралар. Бњгенге кљндђ ул Тљмђн районы татар милли-мђдђни автономиясен ќитђкли.

Бу язмам бик озынга киткђнлектђн, туганнарым – Тљмђн љлкђсе мљфтие энем Фатыйх хђзрђт Гарифуллин, Тубыл тегњ фабрикасында мактаулы хезмђт юлы њткђн хезмђт ветераны сећлем Венера Сђитова, педагогик хезмђт ветераны Рђсимђ Ислямова, књренекле ќђмђгать эшлеклесе Тимур Нигъмђтуллин турында, аларга ихтирамымнан, исемнђрен атап китњ белђн генђ чиклђнђм. 

Язу, бигрђк тђ кеше турында язу ић авыр эш. Хљрмђтле шђхеслђр турындагы бу язмадагы фикерлђрем, мљгаен, кайберђњлђргђ берьяклы гына булып тоелыр. Иќат кешелђре књпьяклы, артык хисле булалар. Менђ мин алар белђн ничђ еллар аралашып яшђсђм дђ, аларныћ књпкырлы бай эшчђнлеклђре турында тулы итеп ђйтеп бетерђ алу мљмкин тњгел. Бу язмам да, ничек дип ђйтим, яћа гына  кичергђнне онытмас борын теркђп калдырырга омтылу гына. Миллђтебез язмышына битараф булмаган, аћа хезмђт итеп яшђгђн зыялыларыбыз аз тњгел, аларны белергђ, халыкка књрсђтергђ кирђк.

Рђхмђт якын иќат дусларым - шагыйрьлђргђ, хљрмђтле Хђнисђ Чђњдђт кызы Алишинага, газетаныћ мљхђррире Алсу Мљхђммђтђмин кызы Сђгыйтовага, "Яћарыш” журналистлары, хезмђткђрлђренђ, туганнарыма, књренекле ќђмђгать эшлеклелђренђ минем мђгърифђт-мђдђнияттђге, иќтимагый ќђмгыятьтђге эшчђнлегемне бђялђп, зурлап бђхетле иткђннђре љчен. Шулай ук Мактау гармоталары, Рђхмђт хатлары, Котлау юлламалары љчен миллђтлђр эше комитетына, љлкђ журналистлар Союзына, Бљтендљнья татар конгрессына, Тљмђн районы администрациясенђ, љлкђ мђгълњмат департаментына, Тљмђн љлкђсе татар Конгрессына, љлкђ мђгариф џђм фђн департаментына, Акъяр укытучылар коллективына, "Яћарыш” газетасына мин рђхмђтле, аларныћ барысына да эшлђрендђ ућышлар, изгелеклђр телим!

Люция ХЂБИБУЛЛИНА,

ветеран укытучы.