– Њз гомеремдђ бик књп ил ќитђкчелђрен књрдем: В.И.Лениннан башлап Д.В.Медведев идарђ иткђн хакимияткђ килеп ќиттем. Илебезне революция ялкыны  чорнап алган ярсу елларда (1917 ел, 16 февральдђ) гаилђбездђ беренче бала булып якты дљньяга аваз салганмын.

Илдђге љч чорны, ничђмђ сугышны, ачлык-михнђтлђрне кичеп, бњгенге кљннећ рђхђт тормышында яшим, – ди 95 яшьлек Ќђмилђ Фђтхулла кызы Нуриђхмђтова.

Аромаш районыныћ Кљсђйкњл авылында туып-њскђн, ќиде бала њстереп, анда гомер кичергђн Ќђмилђ ђбиебез бњгенге кљндђ Кырынкњл авылында њз йортлары белђн яшђњче Наилђ џђм Нурилђ кызлары тђрбиясендђ. Балаларныћ барысын да њстерњ, укыту, тормышка урнаштыру ќићел генђ бирелми ђбигђ. Ђмма, татар хатыннары шуныћ хђтле нык, тњземле џђм сабырлар, алардан бервакытта да зарлану сњзен ишетмђссећ. Киресенчђ, шљкерана кылып, дљньяларныћ иминлегенђ куанып, догалар белђн гомер кичерђлђр. "Сабыр тљбе – сары алтын”, "Сабыр иткђн – морадына ирешкђн”, дип тиккђ генђ халыкта ђйтмилђр. Ќђмилђ ђбинећ дђ яшьлектђн њк књћел тњренђ кереп оялаган сабырлык сыйфаты аны ќитђклђп, йљзгђ якын яшь яшђткђн.

– Озын гомернећ сере – бары тик сабырлыкта, нинди генђ авыр хђллђрдђ дђ аек акыллы џђм нык булырга кирђк, – ди ул.

Ќђмилђ ђби ун яшеннђн мђктђпкђ кереп, унбиштђ биш сыйныфны тђмамлый. Заманасына књрђ белемле генђ була. Унќиде яшендђ авылныћ Ђхмђди исемле укымышлы егетенђ кияњгђ чыга. Ђнисе Уразбикђ кызына алты яшь чагында ук вафат була. Ђтисе Фђтхулла яћадан љйлђнеп, ятим кызныћ бала чагы њги ана кулына књчђ.

Авыл мђктђбендђ балаларга белем биргђн Ђхмђди абзый, 1941 елны сугышка киткђндђ, Ќђмилђ ђби ике бала белђн кала. Биш ел буена яу кырында элемтђче булып йљргђн тормыш иптђше, Аллаџы Тђгалђнећ рђхмђтлђре белђн, исђн-сау сугыштан кайта. Ил белђн бергђ гаилђ тормышларын аякка бастырып, Ќђмилђ ђби  тагын биш кыз таба. Икесе дђ књп еллар мђктђптђ (Ђхмђди абый укытучы, њзе интернатта тђрбияче) эшлђп, ул елларны ђби аеруча сагынып, џђрбер укучыныћ исемнђрен ђйтеп, књћел ќылылыгы белђн искђ ала.

Ђлбђттђ, шђхси тормыш мал-туарсыз булмый. Сыер-сарыклар асрамыйча, кош-корт њрчетмичђ дистђгђ якын балаларны ничек њстерергђ соћ? Алар да йорт эшлђре, бакча белђн чыныгып њсђлђр. Гомер тиз њтђ, тђрђзђдђн кердем, ишектђн чыктым, ди ђби. Ђмма, бабай белђн ђби бергђ дђвамлы, бђхетле 57 ел гомер кичерђлђр. Ђхмђди абзый 60 яшенђ кадђр мђктђптђ укыта, 92 яшендђ вафат була, Кырынкњл зиратында ќирлђнгђн ул. Сугыш ветераны буларак, военкоматтан тњлђњсез кабер ташы куеп киткђннђр.

Егерменче гасырныћ башыннан тормыш буйлап атлаучы Ќђмилђ ђбиебез, еллар шаџиты буларак, тарихка кагылышлы вакыйгалар турында сљйлђде.

– Яшьлек елларым урак белђн икмђк урып, печђн чабып њтте. Нуриђхмђт бабайлар (8 кеше) Татарстаннан килеп Кљсђйкњлдђ урнашканнар. 1926 нчы елны колхоз оешты. Байларны, хђллерђклђрне рускулачить итеп, сљргенгђ ќибђрделђр. Малларын, љйлђрен колхозга алдылар. Ђтием кешелђрне дђвалаучы иде. Књрђсећ, аныћ шул сђлђте мића да књчкђн. Гомеремдђ бер генђ тљймђ дару капканым булмады. Аяк-куллар сызласа да, њлђннђр белђн дђваланам. 1932-1933 елларда Кљсђйкњл авылы мђчетенећ манарасын кисеп тљшерделђр. Ул кешелђр я суга китеп, я адашып, я эчеп њлделђр. Ић авыр чор - Бљек Ватан сугышы еллары булды. Гражданнар сугышы елларында џђркемнећ шђхси тормышы нык, мал-туар асрап ярлысы–бае тук булды. Менђ инде егерме беренче гасырныћ њзем туган елларга ќитеп килђм. Гомеремне ќирдђн–књккђ таба очкан кебек хис итђм. Чљнки дљньялар яхшыга таба бара. Ќир йљзендђ тынычлык, иминлек хљкем сљрсен.

Инде 45 ел пенсия алам, безне, картларны хљрмђтлилђр. Авыр еллар еракта, бик еракта калдылар, –  дип, Ќђмилђ ђби сњзен тђмамлады.

Ђбинећ књзе књрђ, ђле дђ зиџене яхшы, њз аяклары белђн йљри. Менђ бђхетле картлык ничек була. Љч кызы – Наилђ, Нурилђ, Газирђ, 18 оныгы, 32 нђбђрђсе џђм аларныћ 3 баласы ђбилђре љчен љзелеп торалар. Безне дђ ђби хђерле догаларын телђп озатып калды.

Н.САФИУЛЛИНА.