Сугыш – нинди шомлы џђм куркыныч сњз. Борын заманнардан бирле сугыш кешелек дљньясына иксез-чиксез бђхетсезлек, корбаннар китереп торды. Гасырлар буенча кешелек ќђмгыятенећ ић дђрђќђле, књренекле акыл иялђре сугышларны булдырмас љчен кљрђшеп килсђлђр дђ, џђрчакта я анда, я монда сугышлар була тордылар. Кызганычка каршы, мондый хђл ђле дђ дђвам итђ.

Тиздђн, 9 май кљнендђ, Россия, СНГ џђм барлык дљнья ќђмђгатьчелеге Бљек Ватан сугышы тђмамлануныћ 65 еллык юбилеен каршылауны кљтеп тора. Бик бљек џђм тантаналы вакыйга. Без хђзерге Россия халкы Бљек Ватан сугышында катнашкан, анда кан койган џђм газиз гомерлђрен биргђн Кызыл Армия сугышчыларыныћ рђхмђтле балалары, оныклары бу тантананы – траур кљннђрен тљрле хислђр белђн кљтеп торабыз.

Ватан сугышы башланганда мића ни бары 5 яшь була. Шулай да сугыш башланган кљннђр минем хђтеремдђ.

Тубылтора авылында кызу эшлђр бара иде. Басуларда чђчњ эшлђрен бетереп, књпчелек ирлђр џђм хатыннар басуларга тирес ташу белђн мђшгуль иделђр. Печђн чабу вакыты ќитешеп љлгермђгђн, ђ кайберђњлђр юкђ тљшерүдә урманда. Авылда бала-чага, карт-корылардан башка буш кеше юк иде. Сугыш булуы турында сњзлђр йљрсђ дђ, џичкем сугыш башланыр дип уйламады.

Сугышны ишеткђч џђм аћлагач, авылда тормыш кинђт башка тљскђ керде. Кая ул књћелле џђм кайгысыз књћел ачулар? Беренче империалистик гражданнар џђм фин сугышында катнашкан љлкђн кешелђр сугышныћ ни икђнен яхшы аћлап бик борчылдылар. Алар сугышныћ бик авыр, озакка сузылачагына шиклђнмђделђр. Тик уйларны ачыктан-ачык халыкка сљйлђве бик куркыныч иде. Шућа књрђ бу турыда алар њзара, яшереп, сакланып кына фикерлђштелђр. Ул вакытларда авылларда радио юк, район газетасы гына атнага бер тапкыр килђ иде кебек. Болай да грамотага ярлы халык ил тормышын яхшылап белњгђ мохтаќ булды. Сугыш хђллђрен тик районнан килгђн тњрђлђр ќићелчђ сљйлђп куялар иде. Шундый авыр џђм куркыныч кљннђрдђ авыл халкы арасында тљрле мистик књренешлђр сљйлђњчелђр дђ, паника таратучылар да булды. Шулай да, совет кешесе њзенећ тњземлелеген, ышанычын џђм ќићњгђ љметен югалтмады. Тубылтора авылыныћ ић эшмђкђр џђм књренекле ир затлары фронтка китеп бетте диярлек булса да, колхозда эшлђр џич туктамады. "Игенчелђр” колхозы элекке Байкал районында алдынгы хуќалыкларныћ берсе булды.

Минем ђтием Тђлгать Гани улы Исхаков бу колхозда тљзњчелђр бригадасыныћ башлыгы булган. Ул њзенећ бригадасы белђн складлар, сыер џђм ат сарайлары, књперлђр џђм башка каралтылар тљзњ эшлђрен башкарган. Аныћ бригадасы яхшы эшлђре белђн район књлђмендђ дђ мактаулы булган. Шундый књренекле эшлђре љчен аны сугыш алдыннан гына Мђскђњгђ беренче бљтенсоюз авыл хуќалыгы књргђзмђсенђ дђ ќибђрђлђр.

Сугыш башлангач, ђтине ике тапкыр военкоматка чакырталар, ђмма кире кайтаралар. Бу хђлгђ минем ђти бик гарьлђнђ џђм авырсына. Ђ эшнећ болай булуына тљп сђбђп: аныћ мулла баласы булуы икђн. Сугышныћ беренче кљннђрендђ андый "шикле” кешелђргђ корал бирергә куркалар. Тик љченче тапкырда гына аны фронтка алалар. Ђтине озатуыбыз минем ђле дђ књз алдымда. Аны Бишура авылында урнашкан пристаньга ќыю пунктына озату кирђк иде. Колхоздан ќићел арбага ќигелгђн яхшы ат бирђлђр, арбага ђнием џђм мин дђ утырдым. Ђти мине алдына утыртып, њбђ-њбђ, сыйпый-сыйпый барды, ђбиемнећ љй янына ќиткђч, ул мине югарыга берничђ тапкыр чљйде дђ, ике куллап каты итеп кочып њпте дђ, књзлђрендђге яшьлђрен сљртђ-сљртђ, мине ђбием Назифђ кулына тапшырды. Ђти белђн ђни китђ бардылар, ђ без ђбием белђн аларныћ артыннан озак карап калдык. Шулай итеп, минем ђти фронтка џђм мђћгелеккђ китте.

Сугыш кырларында ђти санитар булган. Аныћ тљп бурычы – окопларда, ачык кырларда яткан яралы сугышчыларны тылга љстерђп чыгу булган. 1942 елныћ ахырында безгђ: "Ефрейтор Исхаков Тђлгать 1942 елныћ 14 декабрендђ Сталинград янында џђлак булды” дигђн кара кђгазь килђ. Бљек Ватан сугышында "халык дошманы” Ђбделгани мулланыћ љч баласы да (Каюм џђм Ђбделђхђт) Ватан љчен батырларча гомерлђрен бирделђр.

И гомер, мића џђм иптђшем Идиягђ бала чактан ук ятим булып њсђргђ туры килде. Ятимлек, бђхетсезлек, авыр тормыш - бала чакның ић авыр хатирђлђре булып күңелдә сакланалар.

Хђзерге кљндђ сугыш ятимнђрен "Дети войны” дип хљрмђтлђпме, ђллђ кимсетепме ђйтәлђр. Ни эшлисећ, ни булса да безне искђ алалар, Ќићњ кљнендђ чђй-тозлык акча да бњлђк итђлђр. Акчасы ерак торсын, андый бњлђклђр безгђ џич књћел ќылысы бирмилђр.

Хђзер мића 73 яшьтђн артык. Тормыш иптђшем Идия ханым белђн њзебезгђ лаеклы гомер юлларын њттек. Безнећ љч яраткан кызыбыз, 5 сљекле оныгыбыз бар. Алар безнећ юлны дђвам итњчелђр. Тормыш дђвам итђ. Безнећ телђк: балаларныћ килђчђге якты булсын. Амин.

Исхак ИСХАКОВ.