Халык санын алу, тарихи вакыйга буларак, Россиядђ беренче мђртђбђ 1897 елда њткђрелгђн икђн. Шул вакыйгадан соћ џђр ун ел саен кабатланып тора. Халык санын алу ил књлђмендђ њткђрњ бик тђ кирђкле гамђл. Безнећ халык дљньяда њзећ булып яшђњ, килђчђгећ љчен алмаш ђзерлђњнећ тљп сере – њз миллђтећнећ, аныћ тамырлары, чоры, гадђтлђре белђн ихластан горурлануда, њз-њзећне дљнья сђхнђсенђ књтђрђ алуда икђнлеген аћлап бетерђ алмый шикелле.

Књптђн тњгел Фђхриќамал Утяшеваныћ "Яћарыш џђм мин” исемле китабын укып чыктым. Ул шагыйрђ џђм књркђм ќђмђгать эшлеклесе буларак, сан алу компаниясендђ себер татарларын бердђмлеккђ тупланып, татар булып калу хаќђтлђрен књтђрђ. Ул хђзерге чор яшьлђре љчен борчыла, бик књплђре урыслашкан. Бигрђк тђ Себер татарларын борынгы кабилђ чорына кире кайтырга љндђњчелђргђ ризасызлык белдерђ, чљнки бу юл тагын бер њзенђ књрђ урыслашуга тизрђк килњ дип саный.

Бњлгђлђњнећ тагын да мђкерлерђк нияте бар – ул кара кљчлђрнећ, бњлгђлђ џђм хакимлек ит, дигђн фикерен тормышка ашыру љчен ић кулай алым. Халыкныћ ыругларга бњленеп ызгышу фаќигасен без бњген Кыргызстан мисалында ачык књрђбез. Шућа књрђ безгђ уяу булырга кирђк. Арабызда, мин татар тњгел, дигђн провокаторлар йљрњен дђ онытырга ярамый. Халыкны саташтыручылар да тик ятмый.

Халык санын алу анкетасында кайсы миллђттђн икђнлегећне њзећ язарга тиеш. Ќиденче пунктта, њз кулыћ белђн татар дип язып кую кирђк. Бары биш кенђ хђреф язасы. Анда «татарин» дип язу да кирђкми.

Ђмма быелгы халык санын алу, татар миллђтенећ мљстђкыйльлеге кимеп, милли мђгариф бик нык тарайтылган бер чорда њткђрелђ. Милли мђктђплђр ябылып, рус телендђ генђ укыту килђчђктђ милли афђт китереп чыгару куркынычы бар. Халык исђбен алуны да шушы максатка яраклаштыру сизелђ. Халык њз фикерендђ нык торырга, коткыга да, басымга да, мђкер хђйлђгђ дђ бирешмђскђ тиеш. Тарихи бердђмлегебезне саклыйк! Ќавап бер џђм аермачык булсын: без, татар, туган телебез – татар теле.

Шуны тирђн аћларга кирђк: бљтен татар миллђтенеке  булу њз кавемећнђн – этнографик тљркемећнђн йљз чљерњ, читлђшњ тњгел ул. Без бергђ булганда гына њзенчђлекле тарихи йљзебезне, туган телебезне, мђдђниятебезне, динебезне, гореф-гадђтлђребезне саклап кала алачакбыз.

Моны балаларга-оныкларыбызга да аћлатыйк. Безне олы тарих, уртак ђдђби тел, уртак культура, уртак яшђњ рђвешлђре берлђштерђ.

"Аерылганны аю ашар, бњленгђнне бњре ашар”,  ди милли уртак телебез. Аћ булыйк: килђчђгебез кыл љстендђ торган бу чорда безне берђњ дђ сакламаячак та, якламаячак та. Моны без бары њзебез генђ, бер йомгак булып тупланып кына эшли алабыз.

Ярый, ђлегђ халкыбызныћ зиџенен, хђтерен, њз аћын кемнђрдер телђгђнчђ саташтыра алмадылар. Сан алу нђтиќђлђре хакында Россия фђннђр академиясенећ ђлеге исемлекне ђзерлђгђн этнология џђм антропология институты идеологларыныћ хыялый фикер-уйлары бары ялган мђкергђ корылган булуын фаш итик, туганнар!

Хатыйп ХЂБИБУЛЛИН.