Ташларда язылып калган эзлђр буенча ќир шарында беренче сугыш моннан 34 гасыр элек булган. Египет (Мисыр) фараоны Рамзес II хеттлар патшасы Хетавар белђн сугышкан. Алар арасында мђћге сугыш булмавы турында солых, язма килешњ тљзелгђн. Моннан соћ ќир шарында 20 мећгђ якын сугыш булган. Бу сугышлар характерлары буенча бик књп тљрле. Зур яки кечкенђ сугыш, бљтендљнья яки билгеле бер урынга хас булган сугышлар, үзара яки дини, сәүдә яки колониаль сугышлар, крестьяннар яки гражданнар сугышлары, пычрак яки изге, ќидееллык яки йљзьеллык сугышлар, химик яки танклар, дићгез яки џавадагы сугышлар џђм башкалар. Тљньяк Кавказдагы, Якын Кљнчыгыштагы сугышлар, хђрби конфликтлар ни љчен булганлыкларын ачык итеп ђйтеп тђ булмый. Бу, тик туган-кардђшлђрне џђлак итњ, алар арасындагы мђгънђсез сугыш.

2010 елда II Бљтендљнья сугышыныћ хђлиткеч љлеше булган 1941-1945 еллардагы Советлар Союзы љчен Ватан сугышы булган сугышка, андагы Бљек Җићњгђ 65 ел тула. II Бљтендљнья сугышы њзенећ сђяси максаты, масштабы, ќимергеч кљче буенча башка сугышларга тић тњгел. Бу сугышта 72 ил, дљньядагы халыкныћ 80 проценты катнашкан, сугыш уты 2164 кљн (6 ел) 40 ил территориясендђ ялкынланып янган, 60 миллионга якын кешенећ гомерен љзгђн.

Бигрђк тђ бу сугыш чыгымы безнећ ил љчен зур књлђмдђ булган. 1941-1945 еллардагы Бљек Ватан сугышы 1418 кљн џђм тљн дђвам иткђн, џђркљнне ул уртача 14104 кеше гомерен љзгђн, џђр сђгать саен 588 кеше џђлак булган. Фашист вђхшилђре 1710 шђџђр џђм поселокны, 70 мећнђн артык авылны ќимереп кљлгђ ђйлђндергђн, 32 мећгђ якын завод-фабрикалар ќимерелеп таланган, 98 мећ колхоз, 1876 совхоз таркалган, 4100 тимер юл станциясе, 13 мећ књпер, 65 мећ чакрым тимер юл, 43 мећ китапханђ ќимерелгђн џ.б.

Бу бљтен дљньяны какшаткан, аныћ тарихында ић коточкыч, ић ќимергеч, књп миллион халыкны џђлак иткђн сугыш турында халык белергђ, аны кабатламаска тырышырга тиеш.

АКШныћ џђм башка  Кљнбатыш иллђрнећ хђрби кљчлђренђ хезмђт иткђн тљрле институтлар, кампаниялђр тарафыннан II Бљтендљнья сугышы турында бик књп томнардан торган хезмђтлђр язылган. Аларныћ тљп љлешен "АКШ армиясе II Бљтендљнья сугышында” дигђн 100гђ якын томнан торган хезмђт тђшкил итђ. Англиядђ Министрлар кабинетыныћ тарих секциясе тарафыннан ђзерлђнгђн 80 томнан торган "Бљтендљнья сугышы тарихы” дигђн хезмђттђ, Япониядђ 96 томнан торган "Кљнчыгыш Азиядђге сугышныћ рђсми тарихы” дигђн ђсђрдђ џђм башкаларда Кљнбатыш иллђрнећ сугышка карашлары ачык чагылган. Бу џђм башка язмаларда Кљнбатыш иллђренећ њз файдаларыннан чыгып язылган карашларда дљреслек аз, алдау, ялган дђлиллђр белђн алмаштырулар очрый.

Ић беренче: Алар карашы буенча сугышны ђзерлђњдђ тљп гаеплене, капиталистик иллђрне аклау, яклау, чын, дљрес нђрсђне алама итеп књрсђтњ.

Исећ китђр, књптђн тњгел, 2009 елныћ июль ае башында коммунизмга, совет иленђ, Сталинга чираттагы џљќњм, атака булды. "Парламентская ассамблея Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе (ОБСЕ)” оешмасыныћ чираттагы сессиясендђ Литва башкаласы Вильнюста "Воссоединение разделенной Европы” дигђн резолюция кабул ителде. Бу карар буенча II Бљтендљнья сугышы башлануга тигез гаепле, ќаваплы итеп фашистик Германия џђм СССР саналалар. 1939 елныћ 23 августында Молотов белђн Риббентроп тарафыннан ике илнећ тынычлык турындагы солых документы кабул ителгђн кљн сталинизм џђм нацизм тарафыннан корбан булганнарны искђ алу кљне санарга тђкъдим ителђ. Моћа Россия иле џђм аныћ яклыларныћ каршылыгы исђпкђ алынмыйча резолюция кабул ителђ. Бу бит зур ялгышлык, фашизмны тар-мар итњдђ Советлар Союзыныћ тљп роле белђн санашмау.

Бу реакцион доктрина (теория) СССРдан аерылып чыккан иллђр котыртуы аркасында бара. Украина, Молдавия, Грузия, Балтик буе иллђрендђ мђктђп дђреслђрендђ "II Бљтендљнья сугышы башлануга 1939 елда Молотов-Риббентроп пакты сђбђп булган, Германия белђн СССР моћа икесе дђ гаепле”, дип язылган. Бу иллђр инде дошманга ђйлђнгђн Россия белђн кљрђштђ "дусларны” Кљнбатышта эзлилђр.

Сугышны Германия СССРдан саклану љчен башлаган дигђн явыз ният белђн уйлап чыгарылган ялган уйдырма, шулай ук, СССРны гаеплђп, њзлђренђ аклану љчен кирђк.

Сугышка карашныћ ялгышлыклары булып, фашистик Германияне ќићњдђ Союзның ролен танымау да тора.

Америка тарихчылары сугышта АКШны "ќићњ архитекторы”, "беренче держава”, "љлкђн партнер” дип књккђ чљеп књрсђтђлђр. Моны алар АКШныћ СССРга зур ярдђменнђн чыгып ђйтђлђр. Дљрес, АКШ џђм Англия СССРга хђрби-техник яктан шактый ярдђм књрсђткђннђр: 400 мећнђн артык автомашина, 18,7 мећ танк, 9,6 мећ корал џ.б. Лђкин бу СССРныћ хђрби производствосыныћ  4 процентын, АКШныћ СССРга булышлыгы аныћ хђрби чыгымнарыныћ 3,5 процентын гына тђшкил иткђн.

Фашистик Германияне ќићњ союздаш иллђрнећ бергђлђп башкарган тырышлыклары аркасында булган. Шулай да, сугышныћ тљп авырлыгы Советлар Союзына, аныћ хђрби кљчлђренђ тљшкђн. Совет-Германия фронтында дошман солдат, офицерларныћ 80 процентын, танк џђм самолетларныћ 70 процентын џ.б. югалткан. Совет-Германия фронтында фашистларныћ 607 дивизиясе тар-мар ителгђн. АКШ президенты Ф.Рузвельтныћ 1942 елдагы ђйтње буенча "русские армии уничтожают больше солдат и вооружения противника, чем все остальные 25 государств Объединенных Наций вместе взятые”.

Изил ГАРИФУЛЛИН.